Εκκλησία Χρυσοκουρδαλιώτισσα
ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΡΥΣΟΚΟΥΡΔΑΛΙΩΤΙΣΣΑ-ΚΟΥΡΔΑΛΙ ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
Ο ναός
Είναι το αρχαιότερο μνημείο της κοινότητας Σπηλιών-Κουρδάλων. Κτίστηκε το 16ο αιώνα από το διάκονο Ιωάννη Κουρδάλη. Είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Είναι ένας τρίκλιτος ναός, με ξύλινους πεσσούς και δοκούς, που υποβαστάζουν μια ξύλινη στέγη, που καλύπτεται με παραδοσιακά επίπεδα κεραμίδια. Είναι ο μοναδικός ναός της Σολιάς με ξύλινους πεσσούς. Μοναδικό επίσης χαρακτηριστικό είναι πως αρχαία του δοκάρια και τα υποστηρίγματά τους είναι ζωγραφισμένα ή σκαλισμένα πολύχρωμα. Κατά προφορική μαρτυρία και οι πεσσοί ήταν ζωγραφισμένοι ή σκαλισμένοι. Δυστυχώς το 1921 αφαιρέθηκαν οι πεσσοί και κτίστηκαν πέτρινα τόξα και ο ναός μετατράπηκε σε μονόκλιτο. Τη στέγη υποβάσταζαν τα πέτρινα τόξα. Λόγω του βάρους που μετατοπίστηκε στους τοίχους αυτοί άρχισαν να κλίνουν προς τα έξω και ο ναός κινδύνευε να γκρεμιστεί. Το 1968 επενέβη για διάσωσή του το Τμήμα Αρχαιοτήτων που επανέφερε το ναό, κατά το δυνατόν, στην αρχική του μορφή, χωρίς όμως την παλιά του αίγλη.
Οι τοιχογραφίες
Έχουν διασωθεί και βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση οι αγιογραφίες του ιερού βήματος, του παραβήματος και όλες οι αγιογραφίες του δυτικού τοίχου. Όλες είναι του 16ου αιώνα.
Δίπλα στη δυτική είσοδο βρίσκεται η αναθηματική τοιχογραφία που ιστορεί το κτίσιμο του ναού. Εικονίζεται η κοίμηση της Θεοτόκου. Κάτω από αυτή ο κτήτορας του ναού Ιωάννης Κούρδαλης γονατιστός προσφέρει το ναό στην Παναγία. Πίσω του βρίσκεται, γονυπετής επίσης, η σύζυγός του. Στην τοιχογραφία αυτή αναγράφονται τα εξής: «Δέησις του δούλου του Θεού ιεροδιακόνου Κούρδαλη και της συμβίου και των τέκνων αυτού κτητόρου της αγίας Μονής ταύτης».
Στο βόρειο παραβήμα υπάρχει μεγάλη σύνθεση του αγίου Γεωργίου. Μικρότερες εικόνες γύρω-γύρω ιστορούν το μαρτύριο του αγίου. Σε κάποιο σημείο της τοιχογραφίας αναγράφεται «Δέησις του πρωτοϊερέως Κούρδαλη», που σημαίνει πως η τοιχογραφία αυτή είναι λίγο μεταγενέστερη, όταν ο κτήτορας του ναού έγινε ιερέας και μάλιστα «πρώτος τη τάξει» μεταξύ άλλων.
Ο ζωγράφος ακολουθεί την Ιταλοβυζαντινή Τέχνη. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού είναι οι πολλοί Κύπριοι άγιοι. Στο νότιο παραβήμα εικονίζεται ολόσωμος και με αρχιερατική στολή ο Απόστολος Βαρνάβας. Η εικόνα αυτή κοσμεί τα εκκλησιαστικά βιβλία της Εκκλησίας της Κύπρου. Στο δυτικό τοίχο του ναού υπάρχει στο ψηλότερο σημείο του κεντρικού κλίτους μια πολύ μεγάλη και περίτεχνη σύνθεση της Σταύρωσης με πολλά πρόσωπα. Η σύνθεση αυτή μοιάζει πολύ με εκείνη της Ποδίθου.
Το τέμπλο
Εξαιρετικής ωραιότητας είναι και το επίχρυσο τέμπλο της εκκλησίας, που κοσμείται με τρεις σειρές εικόνων του 16ου αιώνα και με εξαιρετική σύνθεση της Σταύρωσης στο πιο ψηλό σημείο του. Το τέμπλο φέρει περίτεχνα σκαλίσματα.
Οι εικόνες του Δωδεκαόρτου θεωρούνται η τέλεια έκφραση της Ιταλοβυζαντινής Τέχνης στις φορητές εικόνες. Τα αρμονικά χρώματα, οιπολλές σκηνές σε ιδανική σύνθεση, η γλυκύτητα στην έκφραση και οι ευγενικές χειρονομίες συνθέτουν εκπληκτικές εικόνες. Εξαιρετική θεωρείται επίσης η μεγάλη εικόνα του Αγίου Σωζομένου, Βυζαντινής Τέχνης με ελαφρές δυτικές επιδράσεις, που τώρα φυλάσσεται στη Μητρόπολη Μόρφου στην Ευρύχου. Ο ίδιος ζωγράφος, που είναι μεγάλος καλλιτέχνης, φιλοτέχνησε τις εικόνες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, όπως και εκείνες του Ιωακείμ και της Άννας στη δεσποτική σειρά του εικονοστασίου.
Ιερός Ναός Αγίου Αντωνίου (Παλιός)
Στα Σπήλια υπάρχουν δύο ναοί του Αγίου Αντωνίου, ο παλιός και ο καινούριος. Ο παλιός κτίστηκε το 1850 και ο καινούριος το 1970. Οι δύο ναοί βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο, σε ένα ύψωμα, που δεσπόζει των Σπηλιών.
Ιερός Ναός Αγίου Αντωνίου (Νέος)
Ο παλιός ναός του Άη-Αντώνη είναι πετρόκτιστος, μονόκλιτος, και πέτρινα τόξα στηρίζουν μια ξύλινη στέγη. Δίπλα στη δυτική του πόρτα, υπάρχει ένα πανύψηλο διχαλωτό πεύκο. Ανάμεσα στις δύο μασχάλες του κρέμεται η καμπάνα του ναού. Είναι δηλαδή το φυσικό καμπαναριό της εκκλησίας.
Ο ναός πρέπει να κτίστηκε, γύρω στο 1850 όπως προκύπτει από τις τέσσερις μεγάλες εικόνες του εικονοστασίου γι’ αυτό και κηρύχτηκε αρχαίο μνημείο. Η εικόνα του Αγίου Αντωνίου αναγράφει, έτος κατασκευής το 1851 και δωρητή τον τότε κοινοτάρχη Νεόφυτο. Οι άλλες τρεις Χριστός, Παναγία και Πρόδρομος, αναφέρουν το έτος 1858 και ως δωρητή τον ιερέα Ιωάννη που είναι ο γενάρχης της μεγάλης οικογένειας των Ιερείδηδων. Και οι τέσσερις αυτές προσκυνηματικές εικόνες είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα στης σχολής Κορνάρο.
Το τέμπλο του ναού, ήταν απλό ξύλο πεύκου, αλλά τα βημόθυρα ήταν εξαιρετικής τέχνης, εικονογραφημένα και προφανώς φερμένα από άλλο ναό. Ο συντηρητής αρχαίων εικόνων Χρίστος Καρής, τις χρονολογεί από το 16ο αιώνα. Μερικοί κάτοικοι ισχυρίζονται, πως τα βημόθυρα προέρχονται από κάποιο από τους πολλούς ναούς που υπήρχαν στα βουνά και τις κοιλάδες από τα Σπήλια μέχρι την Ασίνου. Όλες οι μαρτυρίες πείθουν ότι πράγματι οι ναοί αυτοί είναι του 16ου αιώνα. Μια άλλη μαρτυρία λέει πως στα Σπήλια, υπήρχε στη δυτική τους είσοδο, ναός του Αγίου Ιωάννη. Μερικοί τοποθετούν το ναό αυτό στη δυτική είσοδο το χωριού. Ίσως τα βημόθυρα να ανήκαν στο ναό αυτό.
Ο ναός του Αγίου Αντωνίου δεν ήταν αγιογραφημένος. Σε μερικά σημεία του υπάρχουν ίχνη αγιογραφιών. Προφανώς είναι πέτρες που προέρχονται από προγενέστερο ναό, ο οποίος ήταν τοιχογραφημένος. Η όλη επίπλωσή του παλιού ναού του Αγίου Αντωνίου ήταν απλή, με βασικό υλικό το πεύκο. Αυτά δείχνουν πως το χωριό ήταν φτωχό. Οι κάτοικοι όμως αγαπούσαν ιδιαίτερα τον προστάτη άγιό τους, θεωρούσαν δε, πως έχει ειδικότητα στη θεραπεία των «καρφιτών», μιας δερματικής πάθησης που εκδηλώνεται με λοιμώδη εξογκώματα. Ο άγιος ετύγχανε και τυγχάνει μεγάλου σεβασμού, στην περιοχή Σολιάς και Πιτσιλιάς γι’ αυτό και το πανηγύρι του στις 17 του Γενάρη προσέλκυε και προσελκύει πολύ κόσμο.
Το 1913 ο ναός δέχτηκε κάποιες βελτιώσεις, όπως μαρτυρείται από μια σιδεριά πάνω από τη βόρεια είσοδο. Στο μεταξύ τα Σπήλια και Κούρδαλι μεγάλωναν και ο ναός του Άη-Αντώνη δε χωρούσε πια τους κατοίκους, που όλοι συνήθιζαν κάθε Κυριακή να εκκλησιάζονται οικογενειακά. Το χωριό ήταν φτωχό και οι καιροί ήταν δύσκολοι. Όμως η αγάπη των κατοίκων για την εκκλησία ήταν και είναι μεγάλη. Μπορεί να διαφωνήσουν σε όλα, εκτός από την εκκλησιά τους. Σ’ αυτό όλοι ανέκαθεν συμφωνούν και δεν στέκεται κανένα εμπόδιο. Το σπίτι τους μπορεί να είναι φτωχό, αλλά η εκκλησία του χωριού πρέπει να τα έχει όλα.
Αυτά εκτίμησε σωστά ο σοφός δάσκαλος Κλέαρχος Κυριακίδης και έριξε μια Κυριακή του 1944, την πρόταση να κτιστεί καινούριος ναός του Αγίου Αντωνίου. Και ενώ ο κόσμος υπέφερε από τις πληγές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, οι κάτοικοι δεν τις λογάριασαν μπροστά στο κάλεσμα για ένα καινούριο, ωραίο και ευρύχωρο σπίτι για τον αγαπημένο άγιο.
Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 1970, και έτσι ο παλιός εγκαταλείφθηκε στο έλεος του χρόνου και γύρω στο 2000 κινδύνευε να καταρρεύσει. Η εκκλησιαστική επιτροπή ζήτησε τη γνώμη του Τμήματος Αρχαιοτήτων, το οποίο κήρυξε το ναό αρχαίο μνημείο και έτσι το 2003 άρχισαν οι εργασίες στήριξης και συντήρησής του. Το πρώτο στάδιο της προσπάθειας τέλειωσε με επιτυχία και αναμένεται η συνέχεια. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον εφημέριο π. Κυριάκο Παπαγιάννη και τον ακούραστο ταμία κ. Αντώνη Καρή για το έργο που επιτελούν.
Άγιος Γεώργιος (Καρυδιού)
Είναι ένα ξωκλήσι που βρίσκεται στην τοποθεσία «Καρύδι» του χωριού Σπήλια, δίπλα στον κύριο δρόμο που οδηγεί στην κοινότητα. Κτίστηκε το 1994 με πρωτεργάτη τον Ταμία της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Αντώνη Καρή. Αυτή ήταν η ζωηρή επιθυμία πολλών κατοίκων και αποδήμων των Σπηλιών, γιατί στον ίδιο τόπο βρισκόταν κάποια παλιά εκκλησία στα ερείπια της οποίας γινόταν λειτουργία κάθε Δευτέρα του Πάσχα. μέχρι και το 1960 περίπου. Ακολουθούσε γλέντι κάτω από τη σκιά των πανύψηλων καρυδιών της περιοχής. Οι νοσταλγοί λοιπόν εκείνης της εποχής πίεζαν προς την κατεύθυνση του κτισίματος του ξωκλησιού και ο Αντώνης Καρής πάντοτε ευαίσθητος δέκτης των αισθημάτων του κόσμου πρωτοστάτησε να γίνει το όνειρο πραγματικότητα. Βέβαια να μη ξεχνούμε πως ο Άγιος Γεώργιος είναι ο αγαπημένος άγιος των Ελλήνων. Είναι αυτός που σκοτώνει το θεριό (=Άραβες, Φράγκοι, Τούρκοι, Άγγλοι) που πίνουν το νερό (=καταδυναστεύουν) του λαού.
Η εκκλησία ήταν ο ναός οικισμού που υπήρχε παλαιότερα στη γύρω περιοχή. Τώρα η περιοχή ξανακτίζεται με ωραία εξοχικά.
Ερειπωμένα Ξωκλήσια
- Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος
Βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού του Κούρδαλι στην τοποθεσία Ανεμούρκα - Αρχάγγελος Μιχαήλ
Βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού του Κούρδαλι, πάνω σε ένα ύψωμα, στην τοποθεσία Πυρκάτης - Άγιος Γεώργιος
Βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού του Κούρδαλι, σε ένα ύψωμα, στην τοποθεσία Καρτερούνι - Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής
Βρίσκεται στην τοποθεσία Φρερίτζι πάνω σε ένα ύψωμα. Ήταν αγιογραφημένο. - Αγία Παρασκευή
Βρίσκεται στην τοποθεσία Άσπροι πάνω στα βουνά ανάμεσα στα χωριά Κούρδαλι και Καννάβια
Μοναστήρι Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας
Το μοναστήρι αυτό βρίσκεται στα Κούρδαλι και ιδρύθηκε το 16ο αιώνα και έχει κηρυχθεί αρχαίο μνημείο.. Πότε διαλύθηκε δεν ξέρουμε, όμως διασώθηκε ο ναός του, που είναι ο πιο μεγάλος και πιο γραφικός ναός από όλους τους αρχαίους ναούς της Σολιάς. Το 2006 η Ιερά Σύνοδος απεφάσισε την ανασύσταση της Μονής αυτής. Ήδη από τα μέσα του 2005 εγκαταστάθηκε στα Κούρδαλι η πρώτη μοναχή.
Για την ανασύσταση του μοναστηριού εργάζεται Επιτροπή με μέλη τόσο από τη Σολιά όσο και από την Πιτσιλιά. Ήδη έχουν αναδιαμορφωθεί τα υφιστάμενα κτίρια σε αρχονταρίκι και κελί της μοναχής. Κατά θαυμαστό τρόπο η εγκατάσταση σ’ αυτά της αδελφής Ισιδώρας συνέπεσε με τη γιορτή του Αγίου Ισιδώρου στις τέσσερις του Φλεβάρη του 2007. Σχεδιάζεται η επέκταση του μοναστηριού ώστε να δεχθεί και άλλες αδελφές.
Το μοναστήρι αυτό είναι το μοναδικό ζωντανό μοναστήρι της Σολιάς και Πιτσιλιάς. Δεδομένης της θρησκευτικότητας των κατοίκων των δυο περιοχών αναμένεται η ανάπτυξή του. Ήδη ακολουθείται μοναστηριακό τυπικό στις ακολουθίες που γίνονται τόσο εδώ όσο και στο γειτονικό-αδελφό χωριό Σπήλια, πράγμα που ελκύει πολλούς πιστούς. Όταν ο ναός του Μοναστηριού πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου γίνεται το αδιαχώρητο.
Το μοναστήρι βρίσκεται σε καταπληκτικό φυσικό περιβάλλον. Ένα ποταμάκι με ενετικό γεφύρι, καρυδιές, ελιές και πυκνή συστάδα πεύκων συνθέτουν ένα ονειρικό τοπίο.
Πολλοί καταφεύγουν στη χάρη της Παναγίας για τα προβλήματά τους ή το προτιμούν για τις βαπτίσεις των παιδιών τους. Η αδελφή Ισισδώρα είναι πάντοτε πρόθυμη να βοηθήσει τους πιστούς. Τηλέφωνο 22922212 ή 99770592.
Ο ναός του Μοναστηριού ως κτίσμα. οι τοιχογραφίες και οι εικόνες του είναι μοναδικής αξίας και γι’ αυτό έχει περιληφθεί στα Μνημεία Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
